Rol yaptığımız ortam ve gelenekler üzerine kutlanılan neşeyi ve umudu taşıyan Noel döneminden biraz bahsetmek istiyorum. Noel'in birkaç farklı dinde, birkaç farklı adları olabiliyor. En geçmiş zamanından, bugüne kadar gelen haline kadar olan kısma biraz göz atalım.
 | Yule
Yule, Jul veya Yul; Cermen halkları tarafından kutlanan antik bir pagan kış festivali. En uzun gecenin yaşandığı ve günlerin uzamaya başladığı gün olan kış gündönümünün kutlandığı bir bayramdır. Hristiyanlığın yayılması ile birlikte Yule adı 11. yüzyıldan sonra İngilizcede Noel anlamında da kullanılmaya başlanmıştır. Yule vaktinde verilen hediyelerin, el yapımı olması ve kişinin tamamen kendisinin yapması çok önemlidir.
Noel
Noel, her yıl 25 Aralık tarihinde İsa'nın doğumunun kutlandığı Hristiyan bayramı. Ayrıca Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milat Yortusu olarak da bilinir. 20. yüzyılın başlarından itibaren Noel, Hristiyan olmayanlar tarafından da kutlanan, dinî motiflerinden arınmış, hediye alışverişi etrafında yoğunlaşan bir bayram olarak da kutlanmaya başlamıştır. Bu seküler Noel versiyonunda mitolojik figür Noel Baba temel bir rol oynar. Birçok ülkede 25 Aralık öğleden sonrası Noel yemeği hazırlanır ve aile fertleri masa etrafında bir araya gelirler. Noel yemeği ülkeden ülkeye farklılık göstermekle beraber en yaygın olanı kızarmış hindi ve sosistir. Bazı ülkelerde tatlı olarak yemekten sonra sunulan kekin (Noel pudingi) üzerine brendi dökülerek tutuşturulur.
|
Aslında dönüp baktığımızda, geçmişten bugüne gelirken arada birkaç detayın değişikliğe uğradığını görüyoruz. Ama amaç, yapılmak istenilen şey yine aynı. Bunun yanı sıra, sunucuda yabancı rol konsepti ilerlediği için biraz daha dikkat etmemiz güzel olabilir. Her yıl, Aralık ayı gelmeden birçok ülkede mekanlar ışıklandırılır, seçilen ağaçlar getirilerek çeşitli dekorasyon süsleri ile donatılırlar. Peki bunların asıl sebebi neden? Günümüzde kimileri için görsel şölen olarak yapanlar olabilir, aslında bunun anlamı da geçmişte Yule zamanında çok daha farklı anlamlarla kullanılıyordu. Çam Ağacını süslemek, o yıl içerisinde şükretmek ve gelecek yılda bereket getireceğine inanılarak yapılan bir detaydı. Kozalak, farklı meyveler ile çam ağacı donatılırmış.
Noel AğacıNoel ağaçları Pagan geleneklerinden gelen bir ritüeldir. Yaprak dökmeyen ağaçları ve çelenkleri ölümsüz yaşamın simgesi olarak kullanmak, eski Mısırlıların, Çinlilerin ve Yahudilerin ortak bir geleneği idi. Avrupalı paganlar arasında yaygın olan ağaca değer verme ya da kutsal sayma, Hristiyanlığı benimsemelerinden sonra, İskandinavyalıların şeytanı korkutup kaçırmak ve Noel zamanında kuşlar için bir ağaç hazırlamak üzere ev ve ambarlarını noelde ağaçlarla donatma geleneği biçiminde sürdü. Almanya'da da kış ortasına rastlayan tatillerde evin girişine ya da içine bir Yule (ing. Yule-tide) ağacı konuyordu.
Pagan geleneğinde kış gündönümünde bereketin, evin içine çekilmesi için, ağaç meyvelerle süslenerek evin içine konuluyordu. Hep yeşil kalan ağaçlar Antik Yunan'da, Roma'da, Mısır'da, İbraniler'de ve Çin'de sağlığın, sonsuz yaşamın ve doğurganlığın sembolüydü. İskandinav ülkelerinde de çam ağaçları süslenerek dekorasyon olarak evlerde kullanılırdı; orada yeşil renk umudun ve ilkbaharın tekrar geleceğinin ifadesiydi.
Peki ya Noel Baba?Noel Baba, Noel gecesi çocuklara hediye bıraktığına inanılan efsanevi kişidir. Kökeni, Antalya'nın Demre (eski adı Myra) ilçesinde 4. yüzyılda yaşamış bir Hristiyan azizi olan Piskopos Nikola'ya dayanır. Geleneğe göre, Noel gecesi Noel Baba evlere girerek, ağaçların altına çocukların istediği hediyeleri bırakır. Kuzey Kutbu'nda yaşadığı ve geyiklerin çektiği bir kızakla seyahat ettiği düşünülür.
Geleneksel Noel PazarlarıBu pazarlarda soğuk kış ayları gelmeden halka, bu mevsimi geçirmek için gerekli et ve kışlık erzak alma imkanı sunardı. 14. yüzyılda oyuncakçı veya sepetçi gibi zanaatkarların el emeklerinin, noel akşamı çocuklara hediye edilmesi fikriyle birlikte bu pazarlarda ürünleri sergileme ve satma geleneği başladı. Zamanla bu pazarlarda tatlıcılar, pişmiş kestane, fındık ve badem satıcıları da tezgah açmaya başalyınca, bugünkü Noel pazarları doğmuş oldu. Geleneksel olarak Noel pazarları, Adventszeit ('Adventus' Latince 'varış' anlamında) olarak adlandırılan Noel’den önceki dört haftayı kapsayan zamanda açılır.
Noel pazarları genellikle o şehir, kasaba ya da köyün ana meydanında kuruluyor. Küçük küçük tahta kulübelerde yiyecek-içecek, süsleme ve hediyelik eşyalar satılıyor. Her pazarın belirli ziyaret saatleri var; kapanış saati geldi mi tüm kulübeler kapanıyor. Geleneksel Noel Pazarına ek olarak, o pazarda neler satılabileceğine dair birkaç ek bilgi bırakıyorum. Belki ihtiyacınız olur(?)
Geleneksel Noel Pazarında, kurabiye, kek, kahve, sıcak çikolata tarzı yiyecek çeşitleri olabilir. Bunun yanı sıra hediyelik eşyalar(kar küresi, kitap, eldiven, atkı, şapka, saat, kolye, ağaç süsleri vs) satabilirsiniz. Hediyelik eşyalara sembol olarak, fındıkkıran, balerin, kar tanesi olarak Noel'e özel sembolleri alabilirsiniz.
Sıcak şarap Orta Avrupa’da geleneksel olarak Noel öncesi zamanda Noel Pazarlarında sevilerek içilen bir içecektir. Isıtılan kırmızı veya beyaz şaraba tarçın, karanfil, limon kabuğu ve yıldız anason gibi çeşitli baharatlar eklenerek yapılır. Bu tarife göre bal biraz şarapla kaynatılıp içine kara biber, damla sakızı, defne yaprağı, safran ve kavrulmuş hurma çekirdeğiyle hurma eklenip, ardından bu karışım tekrar şarapla seyreltilerek yapılmış. Soğuk havalara denk gelmesi nedeniyle Noel'de sevilerek içilen geleneksel bir içki olmuştur.
Aslında dönüp tekrar baktığımızda, rengarenk süslenmiş bir çam ağacını görmek içimizi ısıtabilir. Kış soğuğunda evde yanan bir şömine, soba, mum etkileyici ve iç ısıtıcıdır. Yılbaşında hediyeleşmek yürek ısıtır, içgüdüsel böyle bir arzu hissederiz. Hediye ile “neşe” vermek ve “neşe” almak isteriz. Karşınızdaki insanın yüzüne minik bir tebessüm kondurmak da, bu güzel ortamın tadına tat katarak daha çok ısıtır içinizi. İnsanların bu dönemde alışverişlere çıkması, tarçınlı - zencefilli kurabiyeler, kekler yapması da ayrı bir eğlence katar. Vakitlerini eğlenerek, neşe saçarak geçirirler belki de. Bu neşeli vakti rollere biraz da olsa katabilirsek gayet güzel olabilir. Ne kadar çok kişi buna yönelirse, o kadar çok kişinin dikkatini çeker.
Ökse Otu
Ökse otunu genelde filmlerde görürüz. Bunun için anlatılan birçok hikaye var. Anlatılan bir diğer hikayede de Loki’nin kör tanrı Hodur’u kandırarak onu öldürttüğü söylenir. Bu hikayede ökse otunun bir cinayet aracı olarak kullanılmasının ardından, etkilerini ortadan kaldırmak amacıyla barış ve dostluk simgesi haline getirilmesi sağlanır. Spoiler içine diğeri uzun olduğu için bırakıyorum.
"İskandinav mitolojisinde yer alan bir hikayeye göre, bir İskandinav tanrıçası olan Frigga bir oğlan çocuğuna sahiptir. Güzellik ve iyilik tanrısı olan oğlu Balder bir gün kötü bir rüya görür ve bu rüyanın yorumlanmasını ister. Rüya kendisinin ölümü ile ilgilidir ve bu onu endişelendirir. Frigga hemen oğlunun gördüğü kötü rüyayı yorumlatır. Ancak rüyanın yorumu korkunçtur ve gerçekten de Balder’in ölümünü işaret etmektedir.
Bunun üzerine tanrıça Frigga yıkılır. Ne yapacağını bilemez ve yeryüzünde bulunan bütün canlılara, oğlu Balder’e zarar vermemeleri için yalvarıp yakarır. Tek tek yemin ettirir hepsine oğlunu öldürmeyeceklerine dair. Bulutlaara, taşlara, dağlara, ağaçlara… Ancak ne var ki bir tanesini unutur, o da ökse otudur.
Balder’in bir tek ökse otu ile öldürülebileceğini öğrenen kötü niyetli Loki, ökse otundan bir ok yapar ve o okla Balder’i öldürür. Frigga yıkılır. Günlerce gecelerce tüm doğaya oğlunu diriltmesi için yalvarır, gözyaşı döker. Frigga’nın gözyaşları ökse otunun üzerine düşer, oralardan küçük beyaz çiçekler yeşerir.
Anne Frigga o kadar çok dua eder ki, Balder bu kadar dua üzerine dirilir. Anne tanrıça Frigga, bu mutlu anı kutlamak için ökse otunun altında tek tek bütün canlıları öper. Söylenene göre o gün bugündür, yeni bir yıla girerken ökse otu altında öpüşmek uğur, şans, mutluluk ve şükran simgesidir.
Ökse otu gözden kaçırılan ve akabinden korkunç hissiyatlar yaratan bir bitkidir. Bu sebeple özellikle Amerikan kültüründe bayram zamanlarında kapılara asılır ki dikkatlerden kaçmasın diye."
| |
Noel YemekleriNoel arifesi ritüelleri inançtan çok gelenekler tarafından yönlendirilir. Bu nedenle de Hıristiyan (Katolik ağırlıklı) muhafazakar aileler ve modern ya da dinsiz aileler, benzer bir masanın etrafında bir araya gelir. Ete izin verilmez. Tabakta ne varsa, kışın bulunabilen geleneksel ve mevsimsel yiyeceklerdir. Noel arifesi gelenekleri, mutfağa dair olanları da dahil, eski pagan gelenekleri, Katolik Kilisesi tarafından tanıtılan dini gelenekler, yerel adetler ve çeşitli halk kültürlerinin bir karışımıdır. 12 adet yemek ve tatlıdan oluşan akşam yemeği birkaç saat kadar sürer. Yemeğin devamında hediyelerin verilmesi gelir.
Geleneğe göre Polonya Noel Arifesi yemeklerinde on iki geleneksel yemek yenir. Bu sayı zenginliğin ve 12 Havariler’in sembolüdür ve yılın 12 ayını temsil eder. Fakat geçmişte, menüdeki yemek sayısı tek sayı olurdu.
Noel RuhuNoel Ruhuna kapılmak, tamamen insanın kendi içindeki inancı ve duygularından başlayarak oluşur. Çevresindeki güzellikleri, ışıltıların, teker teker düşen kar tanelerini izleyip incelemesiyle ortaya çıkma ihtimali de var. İnsanların Aralık ayından itibaren bulunduğu ortamda, gördüğü şeyler, ailesiyle yaşadıkları şeylerin doğrultusunda girdikleri bir yol. İçlerinde neşenin, mutluluğun, huzurun, hayattaki bazı şeylerin değerini görmelerini sağlayan bir dönem ruhu olarak da bakabiliriz. Mutlu olan bir insan (genelde) etrafındaki şeylerin değerlerini bilerek görür.
 | Noel Takvimi
Noel Takvimi, 1-25 Aralık tarihleri arasında Noel'e kadar 25 gün süre içerisinde ufak sürprizler sunmak için tasarlanmıştır. Geleneksel haliyle, her bir güne ait kısımda içerisinde çikolata gizleyen ufak pencereli kutudur. Çocukları bu süre içerisinde eğlendirmek amaçlı tasarlanmış bir detaydır. Her gün, o güne ait olan pencereyi açarak içerisindeki hediyeyi alır. Bu takvim artık sadece çocuklar içinde değil, yaş farkı olmadan herkesin herkese verip eğlendiği bir olaya döndü.
Kendiniz kendi zevkinize göre de bu takvimi yapabilirsiniz. Tasarımı ve içeriği tamamen sizin hayal gücünüz.
|