Konu: Türkçe Dil Kullanımı ve İmla Kuralları (Okunma sayısı 1948 defa)

Gavelhead · 28.06.1990

Selam dostlar. Bugün sizlere hem gerçek hayatınızda hem de oyunda çok işinize yarayacak birkaç şeyden bahsedeceğim. Yıllardır bu kuralları insanlara aşılamaya çalışmış olsam da bir türlü başaramadım. Hepinizden bu konuya gerekli önemi vereceğinizi umuyorum ve rehbere geçiyorum. Bu rehberde sadece sık yapılan yanlışlara değineceğim.

Noktalama İşaretleri
Türkçede, aynı diğer dillerde olduğu gibi, bir dolu noktalama işareti var. Bunları kağıda kalemle yazarken fazla simetrik düşünmeden kullanabiliyoruz. Belki bazılarının ne zaman kullanılması gerektiğini bilmiyoruzdur ama olsun. Başlıca noktalama işaretleri olan noktayı virgülü falan biliyoruz diye umuyorum. Peki klavyede yazarken bunlar nasıl kullanılmalıdır?

*Genelde noktalama işaretleri kendisinden önce gelen kelimeye birleşik, kendisinden sonra gelen kelimeyle arasında bir boşluk olmalıdır.
Hayır , kendi aracımla geleceğim. (YANLIŞ)
Hayır ,kendi aracımla geleceğim. (YANLIŞ)
Hayır, kendi aracımla geleceğim. (DOĞRU)

Dur ! Nereye gidiyorsun ? (YANLIŞ)
Dur! Nereye gidiyorsun? (DOĞRU)

Bana küfür etti, ben de sinirlendim tabii ; ona dönüp dedim ki : " Yakarım çıranı! " (YANLIŞ)
Bana küfür etti, ben de sinirlendim tabii; ona dönüp dedim ki: "Yakarım çıranı!" (DOĞRU)

İstisna: bir cümlenin içinde açıklama yapmak için virgül yerine kısa çizgi ( - ) kullanırsanız, şu şekilde yazmanız gerekir:
Karşımdaki binaya -nereden baksan yüz kat vardı- şaşkınlıkla baktım.

İstisna: Kesme işareti kelimelerin arasına değil kelimenin içine geldiği için kendisinden sonraki kelimeyle arasında boşluk olmaz. Aynı zamanda bu işaret Türk ağızlarını ifade etmek için kullanılabilir:
N'aber moruk, ne zaman geliyo'n buraya?

* Virgüller bağlaçlarla aynı işi yaparlar, bu yüzden anlatım bozukluğu olmaması için virgülden sonra ya da önce bağlaç getirilmez. İngilizcedeki Oxford virgülüyle (serial/oxford comma) karıştırmayın. "ama" bağlacı istisnalardan birine örnektir.
Biraz elma, armut, ve kiraz almış. (YANLIŞ)
Biraz elma, armut ve kiraz almış. (DOĞRU)
İlk bana baktı, sonra ona baktı, ama sevgilisine hiç bakmadı. (DOĞRU)
Bana biraz kokain, ya da esrar lazım. (YANLIŞ)

* Soru cümlesinin sonuna virgül koyup başka bir cümleye (eğer o da soru cümlesi değilse) bağlayamazsınız.
Ne zaman gideceğiz, geç oluyor. (YANLIŞ)
Ne zaman gideceğiz? Geç oluyor. (DOĞRU)
Ne zaman gideceğiz, bugün mü? (DOĞRU)

Duraklama
Bazen konuşurken duraklarız, bazense sözümüzü keserler ve bunu yazılı bir şekilde göstermek için bir işaret kullanmamız gerekebilir. Bu durumlarda çoğu insanın "-.." ya da "..-" işaretlerini kullandığını gördüm. Tabii ki bu uydurma bir kalıptır, ben daha ne kitaplarda ne de derslerde böyle bir işaretin kullanıldığını görmedim. Peki bunun yerine ne kullanabiliriz? Normalde bu durumlar için kitapta uzun çizgi "—" kullanılır, buna aynı zamanda konuşma çizgisi de denir. Bu çizgi çoğu insanın klavyesinde yok, bunun yerine kısa çizgi "-" kullanılabilir, kitaplarda bu işaret de kullanılır.

Belki de - belki de bunu benim yapmam lazımdı.

A: Ama ilk önce beni dinle.
B: İhtiyacım yok, bunu kendim de -
A: Dinle önce!

İngilizce Kelimeler
Biliyorum dostlar, İngilizce çok havalı geliyor değil mi? Hayır, dünya üzerindeki en havalı dil Türkçedir ve siz de zorunda kalmadıkça Türkçe kullanmaya özen göstermeniz gerekmektedir. Beni en çok üzen ve sinirlendiren şeylerden biri bu. Türkçe karşılığı olmasına ve özel isim olmamasına rağmen insanların ısrarla İngilizce kelimeleri cümlelerine katması. Bunlar mantıken de yanlıştır. Sonuçta biz İngilizceden çevriliyormuş gibi rol yapıyoruz. Bazen Türkçe çevirisi olmayan kelimeler, Türkçeleşmiş kelimeler ve özel isimler kullanırız; o zaman İngilizce kelimeyi yazmak sorun olmaz.
Örnekler:

Wassup homie, ne yapıyorsun? (YANLIŞ)
N'aber kanka, ne yapıyorsun? (DOĞRU)

Kaçabileceğini mi sandın, fool? (YANLIŞ)
Kaçabileceğini mi sandın, aptal? (DOĞRU)

Nigga! Rakip gang bize ateş ediyo! (YANLIŞ)
Zenci! Rakip çete bize ateş ediyo'! (DOĞRU)

Büyük ve Küçük Harfler
Bazen bazı yerlerde büyük harf kullanmak, bazense küçük harf kullanmak yazılan yazının göze daha güzel gelmesini sağlıyor olabilir ama rol yaparken Türkçeyi elimizden geldiğince düzgün kullanmalıyız. Aşağıda küçük ve büyük harflerin kullanımlarına ilişkin birkaç örnek verdim:

* /me kullanırken küçük harfle, /do kullanırken büyük harfle başlanır.
Rustin Phelps Elindeki bardağı Kız'a uzatır. (YANLIŞ)
Rustin Phelps elindeki bardağı kıza uzatır. (DOĞRU)

mavi gözleri, Siyah saçları, bembeyaz bir teni var. ((Rustin Phelps)) (YANLIŞ)
Mavi gözleri, siyah saçları, bembeyaz bir teni var. ((Rustin Phelps)) (DOĞRU)

* Nokta ve iki noktadan sonra büyük harfle başlanır. Cümlenin ilk harfi de büyük olur. Özel isimlerin de ilk harfi büyüktür. Geri kalan bütün harfler küçük yazılır.
Geçen gün Sokaktan geçiyordum ve Ne gördüğümü Tahmin edemezsin: kocaman bir tank. (YANLIŞ)
Geçen gün sokaktan geçiyordum ve ne gördüğümü tahmin edemezsin: Kocaman bir tank. (DOĞRU)

* Oyunda zaten bağırma sistemi olduğu için (genellikle /s olur) cümlenizi tamamen büyük harflerle yazmanıza gerek yoktur.
Rustin Phelps: ÇABUK BURAYA GEL APTAL ÇOCUK!! (YANLIŞ)
Rustin Phelps (bağırarak): Çabuk buraya gel aptal çocuk! (DOĞRU)

Ekleri ve Bağlaçları Birbirinden Ayırma
Bildiğiniz üzere Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Ekler sona gelir ve geldiği kelimeye birleşik yazılır. Örneğin İngilizcede "I'm at the GYM." denilir ama Türkçede "at" kelimesinin karşılığı ektir ve kelimenin sonuna gelir: "Spor salonundayım."
Bağlaçlar ise ek değil kelime gibidir, çoğu da kelimedir zaten. Bu yüzden ayrı yazılırlar. Bu ikisini ayırt etmek için genelde "de/da"yı cümleden çıkarttığında anlam bozuluyorsa ektir ya da "de/da" yerine "dahi" koyunca anlam bozulmuyorsa bağlaçtır gibi yöntemler kullanılır. Bunun yerine "de/da" ve "-de/-da"nın veya "ki" ile "-ki"nin mantığını anlasanız işi çözersiniz.

"-de/da" ismin bulunma halidir. Adından anlaşılacağı gibi bir şeyin bir yerde bulunduğunu anlatır. Ünlü benzeşmesiyle "-te/-ta"ya dönüşebilir.
* Sende fazla kalem var mı?
* Bankada yüklü bir miktar param var.
" Bütün olay köşkte geçiyor.

"de/da" ise dahi anlamına gelir, bağlaçtır. Adından anlaşılacağı gibi bir şeyleri birbirine bağlamakta kullanılır. Ünlü benzeşmesine uğramaz çünkü ek değildir. Duruma göre ardına virgül gelebilir, gelmeyebilir de.
* Sen de gel, hep beraber gidelim.
* Bu eleman bu işi başaracak da ben de göreceğim.

* Konuştum, Rhett te gelecekmiş. (YANLIŞ)
* Konuştum, Rhett'te gelecekmiş. (YANLIŞ)
* Konuştum, Rhett de gelecekmiş. (DOĞRU)
* Rhett katılmaya da bilir. (YANLIŞ)
* Rhett katılmayabilir de. (DOĞRU)

* Ben önden gideyim de, siz peşimden gelin. (YANLIŞ)
* Ben önden gideyim de siz peşimden gelin. (DOĞRU)
* Araba da, uçak da, gemi de var; hepsi var! (DOĞRU)

"ki" ve "-ki" de aynıdır. İlgi eki olan "-ki" bitişik yazılırken bağlaç olan "ki" ayrı yazılır.
* Senin eleman geliyor = seninki geliyor.
* Masadaki şişe senin mi?

* Bunu o yapamaz ki!
* Köpeği o kadar çok arı soktu ki hayvancağız öldü.

İstisna: Bazı bağlaç olan "ki"ler kalıplaşır ve birleşik yazılır: "çünkü" "belki" "sanki" vb.

İmla
Bu başlık altında sıkça yapılan imla hatalarını ve doğruları paylaşacağım. Aklıma geldikçe ya da sizler yorumlara yazdıkça eklerim.

* "tabi" kelimesi aitlik bildirirken "tabii" kelimesi onay durumu bildirir. İkisi birbirinin yerini tutmaz, ona göre kullanın.
* "yanlız" değil "yalnız", "yalnış" değil "yanlış".
* İngilizce isimlere gelen ekler yazılışlarına göre değil okunuşlarına göre ayarlanır: Steve'ye = yanlış | Steve'e = doğru (IPA: / stiv /)
* "şuan" değil "şu an"
* "şey" her zaman ama her zaman ayrı yazılır: Her şey, bir şey, birkaç şey. birçok şey, pek çok şey, vb.
* "bir kaç" değil "birkaç", "bir çok" değil "birçok", "her hangi" değil "herhangi".
* "mağdem" değil "madem", "ramen" değil "rağmen", "bağzı" değil "bazı".
* "beyfendi" değil "beyefendi", "hanfendi" değil "hanımefendi".
* "ayit" değil "ait"
* eğer bulunduğun günden bahsediyorsan "bugün" birleşik, eğer son zamanlardan bahsediyorsan "bu günler" ayrı yazılır: Bugün doktora gideceğim. Bu günlerde gençler iyice sapıtmış.
* İngilizcede büyük İ, küçük ı yoktur. Bu Türkçe kuralı değil ama imla kuralı neticede ve çok sık yanlış yapılıyor. "NİGHT" değil "NIGHT", "nıght" değil "night"
* "baya" değil "bayağı", "yep" değil "evet", "nope" değil "hayır"
* "sağol" değil "sağ ol", "meyer" değil "meğer"
* "yapılıcak" değil "yapılacak", "-acak" eki daralmaz. Türkçede sadece "-yor" varsa daralma olur: "yapıyor"
* "buyrun" değil "buyurun"
* "direk" genellikle silindir olan destek ayağı, "direkt" dolaysız bir biçimde demek. Karıştırmayın.

Aklıma geldikçe rehberi güncelleyeceğim, şimdilik bu kadar. Lütfen Türkçe kurallarına dikkat edelim, yanlış yapanlara doğrusunu öğretelim. Aklınıza eklenmesini düşündüğünüz başka kurallar geliyorsa yorum halinde yazabilirsiniz, konuya eklerim. İyi günler.